تامین مالی چیست؟
تأمین مالی به فرآیند تأمین سرمایه موردنیاز برای سرمایه‌گذاری، کسب‌وکار و خرید تجهیزات گفته می‌شود. استفاده از تأمین مالی در هر نظام اقتصادی مهم است و این امکان را به شرکت‌ها می‌دهد تا محصولات موردنیاز را خریداری و تأمین کنند. تأمین مالی برای ایجاد، توسعه و افزایش سودآوری کسب‌وکار امری بیسار مهم تلقی می‌شود. ترجمان‌های دولتی بیشترین سهم را در تأمین مالی دارا هستند و ازاین‌بین تنها یک درصد سهم بخش خصوصی است که عملاً تأثیری ندارد.
روش‌های تأمین مالی برای شرکت‌ها در اصل به چند نوع تقسیم می‌شود:
1- سرمایه‌گذاری خودگردان:
اولین روش تأمین مالی برای شرکت‌ها و کارگاه‌های تولیدی بهره‌برداری از سرمایه خود شرکت و پس‌اندازها و درنهایت استفاده از منابع مالی داخلی خود شرکت است. این نوع از تأمین مالی یکی از مهم‌ترین و ویژه‌ترین انواع تأمین مالی ازلحاظ استراتژیک به‌حساب می‌آید و شرکت می‌تواند تا از درآمد خودش اعتبار خود را به حد معقولی افزایش دهد. بیشتر شرکت‌های نوپا در بازار بورس و اوراق بهادار از این نوع الگو استفاده می‌کنند.
2- سرمایه‌گذاری بخش دولتی:
این مدل از تأمین مالی از سوی نهادهای دولتی به‌صورت ارائه وام، مشارکت در تولید، توافق‌نامه و… صورت می‌گیرد. این روش برای شرکت‌هایی توصیه می‌شود که در چرخه اقتصادی به‌اصطلاح جاافتاده هستند و با توجه به تنگناهای اقتصادی و محدودیت‌هایی که در منابع مالی دولتی وجود دارد و همین‌طور وجود برخی از اولویت‌بندی‌ها تا حدودی برای شرکت‌های نوپا مناسب نیست. ولی ازلحاظ بهره‌وری و گردش سرمایه تزریق مالی نسبت به گزینه نخست، اولویت بیشتری دارد.
3- تأمین مالی فرشته‌ای:
در این روش، افراد ثروتمندی که در کشور وجود دارند و منابع مالی نقد وسیعی هم در اختیارشان است، برای این‌که وارد یک سرمایه‌گذاری با بازدهی بالاتر از 25% شوند، منابع مالی در اختیارشان را برای شرکت ارائه می‌نمایند تا شرکت از طریق این منابع حاصل‌شده به تأمین مایحتاج موردنیاز فعالیت اقتصادی خود بپردازد و درنهایت بعد از کسب سود، بایستی بهره سرمایه‌گذار فرشته‌ای را هم در بلندمدت ارائه نماید. البته به دلیل کنترل کمتر از سوی سرمایه‌گذار فرشته‌ای، این مورد بیشتر مدنظر شرکت‌هایی است که به‌اصطلاح به آن‌ها نوپا اطلاق می‌شود.
اوراق تأمین مالی چیست؟
واحدهای اقتصادی گاهی برای انجام فعالیت‌های موردنظر خود به منابع مالی جدید نیاز دارند و می‌توانند این کار را از طریق بازار سرمایه و انتشار اوراق انجام دهند. امروزه تأمین مالی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها تأمین مالی از طریق بازار سرمایه و انتشار اوراق مختلف است.
تأمین منابع مالی از طریق بازار سرمایه هم به شرکت‌ها برای تأمین منابع مالی موردنیازشان کمک می‌کند و هم بازار سرمایه به یکی از اهداف مهم خود که تأمین منابع مالی موردنیاز فعالان اقتصادی است تا حد زیادی دست پیدا می‌کند.
تأمین مالی اسلامی چیست؟
اصطلاح «دستگاه‌های تأمین مالی اسلامی» نسبتاً جدید است که در اواسط دهه ۱۹۸۰، استفاده شد. تا قبل از آن زمان، در فعالیت‌های تجاری و بازرگانی تمام ارجاعاتی که به اصول اسلامی داده می‌شد، زیرمجموعه بانکداری «بدون ربا» یا بانکداری اسلامی انجام می‌گرفت. تفصیل دستگاه‌های مزبور تحت عنوان «بدون بهره (ربا)» منجر به سردرگمی می‌شود، زیرا مبانی فلسفی اسلامی فراتر از ارتباط متقابل بین عناصر تولید و رفتار اقتصادی است. درجایی که سیستم مالی رایج، به‌طور ویژه‌بر روی جنبه‌های مالی و اقتصادی معاملات تمرکز می‌کند، سیستم اسلامی به‌طور مساوی بر روی ابعاد اخلاقی، اجتماعی و دینی تمرکز دارد تا بتواند برابری و عدالت را برای جامعه به‌عنوان یک کلیت گسترش دهد.این سیستم کاملاً می‌تواند در چارچوب فن‌های اسلامی در باب اخلاق کاری، توزیع ثروت، عدالت اقتصادی و اجتماعی و… مورد تحسین و ستایش قرار بگیرد.
از یک سیستم مالی اسلامی می‌توان انتظار یک کارایی تخصیصی پیشرفته را داشت که در آن‌یک مدل «دووجهی» برای واسطه‌‌های مالی اسلامی پیشنهادشده است و بر طبق آن سپرده‌های دیداری (جاری) صد درصد به سپرده‌گذاران برگردانده خواهد شد و سپرده‌های سرمایه‌گذاری بر پایه سهم بری عدالت ـ محور پذیرفته می‌شوند. مدل‌های تحلیلی بیان می‌کنند که چنین دستگاهی تا زمانی استوار خواهد بود که ساختار و نوع تعهدات و دارایی‌ها به‌طور متقارن از طریق تقسیم سود با یکدیگر هماهنگ شوند، هیچ هزینه و بهره ثابتی پرداخت نشود و تأمین مالی مجدد از طریق قرض، امکان نداشته باشد. در این وضعیت کارایی تخصیصی صورت می‌پذیرد، زیرا جایگزین‌های سرمایه‌گذاری به‌طور سخت‌گیرانه‌ای بر مبنای بهره‌وری و نرخ بازگشت خود انتخاب می‌شوند. کارآفرینی خلاق به‌شدت موردحمایت قرار می‌گیرد و در این حالت کارآفرین به رقابت می‌پردازد تا بتواند یکی از کارگزاران عرضه‌کنندگان سرمایه مالی باشد و از نزدیک بتواند گروه‌های مدیریتی و پروژه‌ها را موردبررسی و بازبینی قرار دهد.
تأمین مالی پروژه چیست؟
بعضی‌اوقات پروژه‌ها نیاز به تأمین مالی دارند. گاهی نیز ممکن است که از شروع کار، به منبع مالی نیاز داشته باشند. در روش‌های تأمین مالی، روابط قراردادی تأمین‌کننده مالی با نهادهای مربوط مانند دستگاه اجرایی، وزارت امور اقتصادی و دارایی، بانک مرکزی، بانک عامل، سرمایه‌گذار و پیمانکار، تعیین می‌گردند و منابع مالی موردنیاز برای کسب‌وکار، مشخص می‌شود. طی سال‌های اخیر فاینانس یا تأمین منابع مالی و اعتباری (به‌ویژه فاینانس پروژه) به یک روش و الگوی مهم جذب منابع پولی و سرمایه‌گذاری برای فعالیت‌های اقتصادی مؤسسات بازرگانی داخلی (نظیر وزارتخانه‌ها و شرکت‌های دولتی) و بین‌المللی تبدیل‌شده است.
تأمین مالی پروژه (Project Finance) را می‌توان به‌عنوان یکی از ساختارهای تأمین مالی معرفی نمود و باید توجه داشت که تأمین مالی تنها به تأمین مالی پروژه محدود نمی‌شود و ساختارهای گوناگون و متنوع دیگری نیز در تأمین مالی وجود دارد. بعضی از این ساختارها عبارت‌اند از:
الف- بدهی تضمین‌شده (Secured debt)
ب- بدهی فرعی (Subsidiary debt)
پ- اجاره (Lease)
ت- سرمایه‌گذاری‌های مشترک (Joint ventures)
ث- اوراق بهادار با پشتوانه دارایی (ABS)
ج- صندوق‌های سرمایه‌گذاری املاک و مستغلات (REITS)
چ- تملک اهرمی (LBOS و MBOS)
ح- توسعه املاک تجاری (Commercial real estate development)
خ- شرکت‌های هلدینگ پروژه (Project Holding Companies)
شرکت‌های سرمایه‌گذاری کوچک:
شرکت‌های سرمایه‌گذاری کوچک مجوز و برنامه‌ای برای تأمین مالی سرمایه پروژه‌های کوچک دارند. بااین‌حال برای دریافت این هزینه باید با دیگر شرکت‌ها رقابت کرد.
سرمایه‌گذاران فرشته:
سرمایه‌گذاران فرشته می‌توانند تأمین مالی ثانویه را به شرکت‌ها ارائه دهند. آن‌ها افراد یا گروه‌های ثروتمند هستند که به دنبال بازدهی بالای سرمایه‌گذاری هستند و در مورد کسب‌وکارهایی که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند بسیار دقیق هستند.
حق امتیاز مالی:
این روش بیشتر برای فروش محصولات مورداستفاده قرار می‌گیرد. این روش دارای مزایای بی‌شماری برای کسب‌وکارهای کوچک به شمار می‌رود و باعث حفظ ارزش سهام و انگیزهی آن‌ها در جهت موفقیت می‌شود.
خدمات قسطا:
قسطا یکی از معدود سایت‌هایی است که به کارآفرینان با پرداخت وام کمک می‌کند تا بتوانند هزینه‌های مالی پروژه‌های خود را تأمین کنند. برای دریافت این تسهیلات کافی است در این سایت ثبت‌نام کرده و پس از ثبت‌نام، مدارک موردنیاز را بارگذاری می‌کنید و مبلغ موردنیازتان را اعلام می‌کنید سپس همکاران نسبت به تائید مدارک و اعتبارسنجی شما اقدام کنند. بعد از اعتبارسنجی باید پیش‌پرداخت را واریز کنید و بعدازآن قسطاکارت را تحویل می‌گیرید. حداکثر اعتبار قسطاکارت ۲۰ میلیون تومان هست که با توجه به اعتبارسنجی، قسطاکارت شما شارژ می‌شود.
قرارداد تأمین مالی پروژه چیست؟
قرارداد فاینانس یکی از روش‌های متداول تأمین مالی برای اجرای پروژه‌ها است که امکان استفاده از منابع داخلی و یا دریافت و استفاده از وام ارزی را فراهم می‌کند.
این قرارداد از ۹ ماده تشکیل‌شده است:
ماده اول- مشخصات طرفین قرارداد
ماده دوم- موضوع قرارداد
ماده سوم- مدت قرارداد
ماده چهارم- حق‌الزحمه کارگزار و نحوه پرداخت
ماده پنجم- تعهدات کارگزار
ماده ششم- تعهدات طرف دوم
ماده هفتم- تضمین قرارداد
ماده هشتم- حل اختلاف
ماده نهم- فورس ماژور
در خصوص قراردادهای فاینانس مزایای بسیار زیادی وجود دارد که می‌توان شامل طرفین این قرارداد بشود که در این قسمت به برخی از آن اشاره می‌کنیم:
- ورود منابع مالی خارجی برای انجام پروژه‌های مختلف دولتی بدون برهم خوردن نقش حاکمیت دولتی
- کم بودن ریسک سرمایه‌گذاری و ارائه وام
- امکان شناخت کامل پروژه سرمایه‌گذاری شده و نحوه اجرای آن
- داشتن کنترل متمرکز فنی و مالی بسیار در خصوص پروژه‌ها
- مطابقت داشتن استفاده از این روش در نظام فنی و اجرایی کشور
- پرداخت هزینه‌های پروژه‌های اجرایی در زمان تعیین‌شده
- توسعه بازار سرمایه
قرارداد تأمین مالی شرکتی چیست؟
باید توجه داشت که امکان تأمین مالی از طریق بخش‌های خصوصی داخلی نیز ممکن است اما واقعیت این است که به دلیل نوپا بـودن بخـش خصوصی در کشـور، هم‌اکنون امکان حضور فعال و قدرتمند درزمینهٔ سرمایه‌گذاری کلان در اقتصاد کشور را نـدارد. علاوه بر این دولـت و مجلـس در لایحـه بودجـه سالیانه درصدی از درآمدهای دولت را بـه اجرای پروژه‌های صنعتی و زیربنایی اختصاص می‌دهند که به دلیل محدود بودن درآمدهای دولت به‌طور مسلم این بخش به‌تنهایی جوابگوی نیازها نخواهد بود؛ بنابراین لازم است تا بـه راه‌حل دوم، یعنی منابع خارجی متوسل شد.
یکی از روش‌های تأمین هزینه‌های اجرایی و انجام پروژه‌های عمرانی و زیربنایی، تأمین مالی خارجی است. تأمین مالی، در معنای کلی و منصرف از وصـف داخلی یا خارجی، در اصطلاح بـه پروسه تمرکز منابع مالی به سرمایه به‌صورت میان‌مدت و بلندمدت اطلاق می‌گردد؛ به‌عبارت‌دیگر درصورتی‌که مصرف‌کننده‌ها، بنگاه‌های تولیدی و تجاری و دولت‌ها با توجه به منابع مالی موجود و در دسترس نتوانند بـه اهداف خود برسند و یا توانایی پرداخت بدهی را نداشته باشند می‌بایست از طرق مختلفی، منابع مالی را که برای عملیات خود نیاز دارند، تهیه نمایند. فرایند و روشی که عاملان اقتصادی برای تأمین و منابع مالی موردنیاز خود به کار می‌برند، فاینانس (تأمین مالی) نامیده می‌شود.
تأمین مالی برای اجرای طرح‌ها و پروژه‌ها از طریق راه‌ها روش‌های مختلفی انجام می‌شود. با توجه به وضعیت خاص کشورهای درحال‌توسعه و بحران‌های مالی در این کشورها، امکان تأمین سرمایه به‌خصوص سرمایه‌گذاری مالی موردنیاز برای اجرای پروژه‌های بزرگ به‌راحتی فراهم نمی‌شود، بنابراین انتخاب روش تأمین مالی مناسب در مورد پروژه‌ها مسئله مهمی است.
در پروژه‌های مهم و زیرساختی موردنیاز کشور که امکان تأمین وجوه کامل آن توسط دولت فراهم نیست مانند پروژه‌های بزرگ نفتی، گازی، پتروشیمی و بسیاری از صنایع دیگر برای توسعه زیرساخت‌ها نیاز اساسی و بسیار مهم برای حضور سرمایه‌گذاری خارجی و استفاده از تسهیلات بانک‌ها و مؤسسات خارجی وجود دارد.
در تأمین مالی پروژه‌ها با توجه به شرایط مختلف مانند نوع پروژه و صنعت مرتبط با آن، حجم مالی و زمان موردنیاز در نظر گرفته‌شده برای پروژه، شرایط کشور میزبان پروژه ازنظر امنیت سیاسی، اقتصادی و قوانین موجود در آن، میزان حساسیت پروژه در آن کشور می‌توان روش‌های مختلفی را برای تأمین مالی پروژه متصور شد.
هزینه کدام تأمین مالی برای شرکت از همه بیشتر است؟
انواع تأمین مالی شامل دریافت وام کوتاه یا بلندمدت ٬ مشارکت در سرمایه‌گذاری٬ سرمایه‌گذاری به‌شرط خرید محصول٬ فروش سهام شرکت یا صدور اوراق قرضه و غیره انجام می‌گیرد. تأمین مالی پروژه‌ها چه مربوط به بخش دولتی باشد و یا بخش خصوصی به این صورت است که یا از طریق منابع داخل کشور صورت می‌گیرد یا از طریق جذب منابع خارجی، در هرکدام از این روش‌ها گزینه‌های مختلفی وجود دارد که کارفرمای پروژه با توجه به نیاز خود و پروژه از یکی از این دو روش تأمین مالی پروژه خود را انجام می‌دهد.
انواع روش‌های تأمین مالی داخلی:
روش‌های تأمین مالی داخلی به دو روش تأمین مالی کوتاه‌مدت و بلندمدت موردمطالعه قرار می‌گیرد. تأمین مالی کوتاه‌مدت درزمینهٔ پشتیبانی سرمایه‌گذاری موقت در دارایی‌های جاری مورداستفاده قرار می‌گیرد.
اعتبار تجاری: دریافت کالا و پرداخت وجه آن بافاصله زمان
وام‌های بانکی: دریافت وجوه موردنیاز از بانک‌ها
وام‌های مؤسسات مالی تجاری: دریافت وجوه موردنیاز از مؤسسات مالی
صدور اسناد تجاری: اوراق بهادار قابل‌مبادله که توسط واحدهای اقتصادی به سایر واحدها، بانک‌ها یا مؤسسات مالی فروخته می‌شود.
ابزارهای ویژه تأمین مالی بلندمدت
ابزارهای ویژه تأمین مالی تأمین مالی بلندمدت به شرح زیر هستند:
الف- سهام عادی: دارایی مالی، بیانگر مالکیت در یک شرکت است
ب- سهام ممتاز: اوراق بهادار دارای سود ثابت
ج- اوراق قرضه: اخذ وام در قبال صدور اوراق بهادار با نرخ بهره مشخص
د- اوراق مشارکت
ه- اوراق بهادار قابل‌تبدیل به اوراق مشارکت یا اوراق قرضه
اوراقی است که سود معین دارد و صادرکننده اوراق قرضه متعهد می‌شود اصل پول و سود را در تاریخ مشخص پرداخت کند. این اوراق چند کوپن سود دارند که مثلاً هر سه ماه یک‌بار باید به بانک عامل مراجعه کرد و با تحویل آن بخشی از سود را دریافت کرد.
انواع روش‌های تأمین مالی خارجی:
بحث تأمین منابع مالی موردنیاز پروژه‌ها از مباحث اصلی و مهم انجام پروژه‌ها است. در این میان موضوع‌های جذب منابع مالی خارجی راهکاری موردتوجه برای تأمین مالی پروژه‌های با حجم مالی بالا هست. در کشوری مانند ایران که نیاز به ساختارهای زیر بنایی دارد، جذب منابع مالی خارجی امری بسیار مهم و ضروری است. آنچه به کشورها در جذب منابع مالی خارجی کمک می‌کند وجود ثبات و امنیت درزمینهٔ اقتصادی، سیاسی، قوانین و مقررات و عوامل و زمینه‌های موردتوجه هر صنعت و کشور برای جذب منابع خارجی هست. تأمین مالی می‌تواند در حالت کلی به دو شکل استقراض از بانک‌های خارجی و یا مؤسسات مالی بین‌المللی یا به شکل سرمایه‌گذاری خارجی باشد. در ادامه روش‌های مختلف تأمین مالی خارجی بررسی می‌شود.
فاینانس:
قراردادهای فاینانس به این معنی هستند که یک بانک یا موسسه تجاری خارجی وامی را به‌منظور عملیات مشخصی به کشور و یا شرکت معینی پرداخت کرده و درواقع کنترلی روی آن ندارد و بنابراین تعهدی نیز برای به ثمر نشستن طرح نداشته و در سررسیدهای تعیین‌شده‌ای اصل‌وفرع آن را از طرف قرارداد و یا بانک تضمین‌کننده قرارداد دریافت می‌کند.
روش فاینانس یکی از روش‌های کوتاه‌مدت انتقال سرمایه به کشور است، زیرا پس از فرارسیدن موعد بازپرداخت وام، می‌بایست اصل سرمایه به همراه سود آن برگشت داده شود؛ پس مهم‌ترین شرط در دریافت وام ارزی، تخصیص آن به طرح‌هایی است که دارای توجیه اقتصادی بوده و نرخ بازگشت سرمایه معقولی را داشته باشند.
به‌طورکلی دو روش شامل فاینانس می‌شوند که عبارت است از فاینانس خودگردان و غیر خودگردان که برای تأمین مالی پروژه‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد. درروش خودگردان، شرکت دریافت‌کننده اعتبار باید توانایی صدور کالا برای بازپرداخت اقساط تسهیلات به‌صورت ارزی داشته باشد.
اما درروش فاینانس غیر خودگردان، سرمایه لازم برای اجرای پروژه اقتصادی مشخص، توسط موسسه اعتباری و یا بانک عامل خارجی مشخص می‌شود. مدت استفاده از منابع در این روش حدود ۱۰ الی ۱۲ سال است و نرخ بهره سالانه آن‌ها برحسب شرایط اقتصادی و ریسک کشور تعیین می‌گردد که حدود ۱ الی ۴ درصد بیشتر از نرخ بهره بین‌بانکی لندن هست.
یوزانس:
یوزانس در اصطلاح به معنای توافق بر پرداخت قیمت فناوری و تجهیزات دریافت شده در قبال ارائه برات مدت‌دار است. یکی از روش‌های استقراض کوتاه‌مدت، یوزانس یا ورود کالا و خدمات به‌صورت نسیه هست که معمولاً بازارهای پولی و مالی کشورهای صنعتی برای حمایت از فروش تولیدات کشور خود آن را تأمین یا تضمین می‌کنند و از بدترین نوع استقراض به‌ویژه برای استقراض در حجم زیاد به‌حساب می‌آید!
زیرا زمان بازپرداخت این نوع از استقراض‌ها کوتاه‌مدت بوده و معمولاً حتی در صورت تبدیل آن‌ها به سرمایه تولیدی فرصت کافی برای به گردش درآمدن آن و چرخه تولید همان سرمایه وجود ندارد، بنابراین کشور متعهد، مکلف است از سایر منابع مالی خود برای تأمین بازپرداخت وام اقدام کند که این امر موجب می‌شود که در کوتاه‌مدت منابع مالی کشور وام‌گیرنده به‌شدت تحت‌فشار قرار گیرد.
معمولاً هزینه‌های مالی این نوع از استقراض‌ها برای شرکت‌ها سنگین بوده و تأمین‌کننده این منابع تضمین‌های کافی برای برگشت اصل‌وفرع را از طریق دولت‌ها مطالبه می‌کند.
خطوط اعتباری:
در این حالت دریافت‌کننده خط اعتباری بدون پرداخت هیچ‌گونه پولی اجازه می‌یابد به‌اندازه معینی از تولیدات یا خدمات اعطاکننده خط اعتباری استفاده کرده و مطابق توافقات قبلی اقدام به بازپرداخت آن کند.