در سال‌های اخیر، اوراق بدهی دولتی موسوم به «اخزا» به یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی در اقتصاد ایران تبدیل شده‌اند. نرخ اخزا نه تنها نقش تعیین‌کننده‌ای در بازار اوراق دارد، بلکه به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر سایر بازارها از جمله بازار سرمایه و رفتار سرمایه‌گذاران نیز اثرگذار است. در این مقاله به زبان ساده به بررسی مفهوم نرخ اخزا، نحوه محاسبه آن، و تأثیر نرخ اخزا بر بازار سرمایه می‌پردازیم.
۱. اخزا چیست و نرخ اخزا به چه معناست؟
اخزا مخفف عبارت “اوراق خزانه اسلامی” است. این اوراق، اوراق بدهی بدون کوپنی هستند که توسط دولت برای تأمین کسری بودجه منتشر می‌شوند. دولت متعهد می‌شود در سررسید مشخص، مبلغی معادل ارزش اسمی اوراق را به خریدار بپردازد. از آنجایی که اخزا در بازار ثانویه با قیمتی پایین‌تر از ارزش اسمی معامله می‌شود، نرخ سود یا نرخ بازدهی اخزا از اختلاف قیمت خرید و مبلغ سررسید به‌دست می‌آید.
فرمول نرخ اخزا:
برای مثال، اگر اوراقی با قیمت ۹۰۰٬۰۰۰ تومان خریداری شود و ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ تومان در سررسید ۱ ساله پرداخت کند، نرخ بازدهی سالانه آن حدود ۱۱٪ خواهد بود.
۲. چرا نرخ اخزا اهمیت دارد؟
نرخ اخزا در بازار سرمایه به‌عنوان معیاری برای نرخ سود بدون ریسک شناخته می‌شود. از آنجایی که دولت متعهد به پرداخت مبلغ در سررسید است و ریسک نکول آن بسیار پایین است، این نرخ مبنایی برای مقایسه با سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری قرار می‌گیرد.
به‌طور خلاصه، نرخ اخزا اهمیت دارد زیرا:
-
معیار سنجش سودآوری سایر بازارها (مانند بورس یا سپرده بانکی) است
-
بر نرخ تنزیل تحلیل‌های مالی اثر می‌گذارد
-
ابزار سیاست‌گذاری مالی برای دولت و بانک مرکزی است
-
جهت‌دهنده انتظارات تورمی و نرخ بهره در اقتصاد است
۳. تأثیر نرخ اخزا بر بازار سرمایه
نوسان در نرخ اخزا می‌تواند تأثیر زیادی بر رفتار سرمایه‌گذاران در بورس بگذارد. می‌توانید برای مشاوره سرمایه‌گذاری با ما در ارتباط باشید. این تأثیر معمولاً از طریق سه کانال زیر اتفاق می‌افتد:
الف) جذابیت نسبی سرمایه‌گذاری
زمانی که نرخ اخزا بالا می‌رود، سرمایه‌گذاران تمایل بیشتری به خرید اوراق پیدا می‌کنند، زیرا بدون ریسک می‌توانند بازدهی خوبی کسب کنند. این موضوع باعث کاهش تقاضا برای خرید سهام و در نتیجه افت بازار سرمایه می‌شود.
در مقابل، کاهش نرخ اخزا باعث می‌شود سرمایه‌گذاران به دنبال بازدهی بالاتر در بازار بورس یا سایر دارایی‌ها بروند.
ب) تغییر در ارزش‌گذاری سهام
سرمایه‌گذاران برای محاسبه ارزش ذاتی سهام از روش‌های تنزیل جریانات نقدی استفاده می‌کنند. هر چه نرخ سود بدون ریسک بالاتر باشد (که با نرخ اخزا تعیین می‌شود)، ارزش فعلی جریانات نقدی پایین‌تر و در نتیجه ارزش سهام کاهش می‌یابد.
ج) جهت‌دهی به انتظارات اقتصادی
نرخ‌های بالای اخزا می‌تواند سیگنال‌هایی از سیاست‌های انقباضی دولت و انتظارات تورمی پایین‌تر باشد که رفتار سرمایه‌گذاران را تغییر می‌دهد.
۴. رابطه معکوس بورس و نرخ اخزا
در بسیاری از تحلیل‌ها گفته می‌شود بین بازار سرمایه و نرخ اخزا رابطه‌ای معکوس وجود دارد. یعنی:
-
زمانی که نرخ اخزا افزایش پیدا می‌کند، بازار سرمایه دچار رکود یا افت می‌شود.
-
زمانی که نرخ اخزا کاهش می‌یابد، شرایط برای رشد بورس فراهم‌تر می‌شود.
البته این رابطه همواره صددرصد نیست و عوامل متعددی مانند وضعیت سیاسی، نرخ ارز، تورم و عملکرد شرکت‌ها نیز در آن دخیل هستند. اما به‌طور کلی، جهت‌گیری سرمایه‌گذاران به شدت تحت تأثیر نرخ بازدهی اوراق بدون ریسک قرار دارد.
۵. نقش اخزا در استراتژی سرمایه‌گذاری
در تدوین استراتژی سرمایه‌گذاری حرفه‌ای، توجه به نرخ اخزا یک اصل کلیدی است. برخی از نکات مهم در این زمینه عبارت‌اند از:
-
مدیریت ریسک پرتفوی: سرمایه‌گذار می‌تواند بخشی از دارایی‌های خود را در اخزا یا صندوق‌های درآمد ثابت مرتبط با اوراق قرار دهد تا ریسک کل پرتفوی کاهش یابد.
-
استفاده به‌عنوان سیگنال بازار: نوسانات نرخ اخزا می‌تواند به‌عنوان شاخص پیش‌نگر جهت بازار سرمایه و سیاست‌های پولی استفاده شود.
-
زمان‌بندی ورود و خروج: تحلیل روند نرخ اخزا به تصمیم‌گیری در خصوص ورود یا خروج از بورس در شرایط مختلف کمک می‌کند.
جمع‌بندی
نرخ اخزا به‌عنوان نرخ سود بدون ریسک، یکی از مهم‌ترین متغیرهای اثرگذار بر اقتصاد و بازار سرمایه است. روزانه نرخ اخزا در کانال تلگرامی آرمان آتی، منتشر می‌شود. این نرخ بر رفتار سرمایه‌گذاران، ارزش‌گذاری سهام، و تصمیمات مالی تأثیر می‌گذارد. شناخت دقیق این نرخ و عوامل مؤثر بر آن، می‌تواند ابزار قدرتمندی در اختیار تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران قرار دهد تا تصمیمات بهتری اتخاذ کنند. اگر قصد سرمایه‌گذاری حرفه‌ای در بازارهای مالی را دارید، تحلیل دقیق نرخ اخزا و روند آن باید بخشی از بررسی‌های شما باشد.
